سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

مهمترین آثار نامطلوب بیابان زایی در ایران را می توان به طور خلاصه ناپایداری اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی برشمرد. بیابان زایی تحت تاثیر دو دسته از عوامل محیطی و انسانی قرار می گیرد. مهمترین عامل محیطی که موجب بیابان زایی می شود مسئله ی اقلیم است. میزان کم و ناکافی بارش باران، زمان نامناسب بارش، تبخیر زیاد آب، وزش بادهای تند و شدید که موجب سایش خاک می شوند، آب و هوای خشک منطقه، برخی بلایای طبیعی مانند سیلاب، همگی از عوامل مهم محیطی هستند که باعث بیابان زایی می شوند. اما علاوه بر عوامل محیطی، بیابان زایی ناشی از عوامل انسانی نیز می باشد. در این راستا نقش انسان ها تاثیر ویژه ای بر جای می گذارد. در کشور ایران برداشت بیش اندازه ی آب از سفره های زیرزمینی، جاده سازی و توسعه ی شهرها و روستاها، آلوده کردن آب های زیرزمینی در نتیجه ی وارد کردن آب های آلوده ی شهری و صنعتی و کشاورزی، بوته کنی، تخریب جنگل ها، چرانیدن تعداد زیادی دام در مساحت اندکی از مرتع، آبیاری نادرست، برداشت بیش از اندازه و نامناسب از معادنی که در سطح زمین وجود دارند، همگی از عوامل موثر در بیابان زایی می باشند. طبق گفته ی کارشناسان ، حدود 100 میلیون هکتار از اراضی ایران در معرض خطر پدیده ی بیابان زایی قراردارند. که از  این مقدار در حدود  75 میلیون هکتار را فرسایش آبی، 20 میلیون هکتار را فرسایش بادی و پنج میلیون هکتار را سایر اشکال شیمیایی و فیزیکی تخریب زمین همچون کاهش حاصلخیزی، تهدید می کنند. به نظر می رسد که صرف نظر از خشک سالی هایی که در ایران اتفاق می افتد عامل اساسی و مهمتر،  دخالت های انسانی است که از این میان مهمترین عامل را می توان رشد جمعیت جامعه در نظر گرفت. به این ترتیب که با افزایش جمعیت نیاز به مواد غذایی و کشاورزی افزایش می یابد. افزایش مساحت زمین کشاورزی آب بیشتری را طلب می کند. در نتیجه روستاییان دست به حفر چاه می زنند تا از آب های زیرزمینی استفاده کنند. به این ترتیب سطح آب های زیرزمینی کاهش می یابد و با هر بار آبی که به بیرون کشیده می شود مقداری آب شور وارد آب شیرین می شود. تا جایی که سطح زمین شور و پر از نمک می گردد و تبدیل به شوره زار می شود. کشاورزان چنین زمین ناحاصلخیز و شوره زاری را رها کرده و به سراغ زمین های دیگر می روند و پدیده ی بیابان زایی ادامه می یابد. بنابراین افزایش جمعیت موجب افزایش نیاز، افزایش کشاورزی، و افزایش مناطق بیابانی و شور کردن آب های شیرین می شود. به نظر می رسد که مسئله ی بیابان زایی مانند بسیاری از موارد زیست محیطی دیگر بدون دخالت متخصصان اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی قابل حل نباشد. این پدیده در ایران بهبود چندانی نیافته است چرا که تنها به مسائل تکنیکی و فنی قضیه توجه شده است و به مسائل  اجتماعی توجه چندانی نشده است. حال آنکه پژوهشگر علوم اجتماعی برای حل این مسئله و مسائلی از این دست باید به ساختار فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه ی مورد بررسی بپردازد.